Toespraak burgemeester H.M. Bergmann van Schiedam, gehouden bij de Dodenherdenking op 4 mei 2024 op de Plantage te Schiedam

Dames en heren, jongens en meisjes,

Fijn dat u hier met zovelen aanwezig bent. In deze onzekere tijden biedt dat steun, houvast én verbondenheid. Dat is nodig en onontbeerlijk. Met de vele oorlogen en conflicten die momenteel woeden, de daarbij horende onzekere toekomst en de helaas toenemende polarisatie, is het triest op te merken dat waar zo velen voor vielen –onze vrijheid - weer in het geding komt. Wij herdenken hen vandaag. Alle burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of elders in de wereld zijn  omgekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook bij oorlogen en vredesmissies erna. Actief voor ons land. Zij streden voor een betere, veilige toekomst. Zij, en anderen die oorlogen hebben meegemaakt, maakten haat en onverdraagzaamheid mee.

Zoals diegenen de zijn weggevoerd tijdens de razzia. Op 10 november 2024 is het precies 80 jaar geleden dat er tijdens de razzia duizenden Schiedamse en tienduizenden Rotterdamse mannen uit hun huizen zijn gehaald om gedwongen in Duitsland te werken. De grote verzamelplek in Schiedam was hier vlakbij, op de Koemarkt. Mannen tussen de leeftijd van 17 en 40 jaar zijn opgepakt om te worden ingezet voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Het Gemeentearchief Schiedam doet daar momenteel onderzoek naar. En meer verhalen en documenten komen daardoor naar voren. En de aantallen weggevoerden blijken heel hoog te liggen. In Schiedam alleen al zijn dat er ongeveer 5000 geweest.

Juist op het moment dat de mannen in november 1944 uit hun huizen zijn gehaald, leek het einde van de oorlog nabij. Velen dachten dus maar een paar weken weg te zijn. Niemand was erop voorbereid dat voor de meesten het zwaarste deel van de oorlog nog moest komen. Voor de weggevoerde mannen betekende dit een periode van zware arbeid, weinig voedsel en slapen in tochtige barakken. Voor de achterblijvers begon een periode met weinig eten en brandstof. Het was immers de hongerwinter van 1944-1945, zonder een man of volwassen zoon voor hulp en steun.

Mensen werden weggerukt uit hun leven en de stad. Moet u zich voorstellen wat een impact dat heeft op de levens van al die betrokkenen. En op Schiedam, waarbij een groot deel van de werkende bevolking opeens weg is. Zij die het overleefden spraken er vaak niet meer over. Ze droegen hun leed zwijgend mee. Dat valt op tijdens alle onderzoeken. Kinderen die wel wisten dat er iets was gebeurd, kregen nooit de onderste steen boven. Wat had hun vader nou meegemaakt? Pas vele, vele jaren later begonnen sommigen te praten naar aanleiding van onderzoeken als die van het archief. 

De wonden van toen zijn nooit helemaal geheeld. Het is dan ook goed dat er extra aandacht is voor deze gebeurtenis waarbij een zeer zwarte periode uit onze stadsgeschiedenis meer en meer wordt blootgelegd. Er is gelukkig nu ook een monument voor onthuld, op de Parkkade in Rotterdam, en ook als Schiedam zullen we daar bij betrokken blijven. 

Beste aanwezigen, kijkers thuis,

Het niet of juist wél gebruiken van woorden is vaak letterlijk en figuurlijk veelzeggend. Woorden kunnen wapens worden. Veel oorlogen en conflicten, haat en onverdraagzaamheid, vinden hun oorsprong in ophitsende teksten. Bij het wegzetten van mensen als minderwaardig. Kijk naar de aanloop van de Tweede Wereldoorlog. Ook daar kreeg één bevolkingsgroep de schuld van de problemen die toen in Duitsland speelden. Dat leidde mede tot een wereldoorlog en het meedogenloos uitmoorden van miljoenen mensen. Daar moeten wij onze afschuw over blijven uitspreken. Voor hen die vielen of de littekens blijven dragen, maar ook voor hen die nú met oorlog en onderdrukking te maken hebben. We moeten er van leren. 

Maar de toon van de maatschappij van vandaag de dag leert helaas anders. De polarisatie is zo toegenomen, dat er soms alleen maar goed of fout lijkt te zijn. Er wordt niet meer met elkaar gepraat, maar direct geoordeeld. Je bent vóór of je bent tégen. 

Er zijn gruwelijke oorlogen en conflicten in de wereld. Dichtbij, in Europa, in het Midden-Oosten en vanuit ons bezien verder weg. We blijven maar oorlog voeren. Geweld als oplossing zien voor een diepgeworteld probleem van onverdraagzaamheid en haat of machtsbelustheid. Dat móét stoppen. 
Vrede is de oplossing. Was dat maar zo simpel als het uitspreken van die vier woorden. Vrede is de oplossing. 

Ik heb niet de illusie dat wij de mondiale problemen hier direct oplossen. Maar ik ben ervan overtuigd dat wij onze eigen rol spelen in een verdraagzame samenleving, waarin we een voorbeeld zijn en waarmee we een veilig thuis bieden aan alle mensen. 

Laten we al beginnen om onze woorden aan te passen. Om ook vanuit bijvoorbeeld de politiek met respect en zonder vingerwijzen met elkaar in debat te blijven. De toon die we nu soms in de Tweede Kamer horen geeft dat voorbeeld vaak niet. Oneliners met grote impact op mensen. Pas ervoor op. Geef het goede voorbeeld.
En laten we op blijven komen tegen onrecht en discriminatie. Dat is onacceptabel tegen elke bevolkingsgroep of tegen wie of waarvoor je ook bent of staat. Blijf daar waakzaam voor. Opkomen waar je voor staat mag. Opkomen voor waar je voor staat is een recht. Binnen de grenzen van onze rechtsstaat uiteraard. Maar je geluid laten horen is wat anders dan hele groepen als minderwaardig wegzetten. Als je hard schreeuwt hoor je andere geluiden niet meer. Pas daar voor op. 

Beste Schiedammers,

Ik ben blij dat u hier bent. Want herdenken doe je samen. Dat doe je niet voor jezelf, dat doe je voor elkaar en uit respect naar de slachtoffers. Dat doe je uit samenhorigheid en om te laten zien dat wij ondanks onze verschillen ons sámen uitspreken tegen oorlog. Tegen haat. Tegen onrecht. Dat is voor ons belangrijk en voor de jongere generatie. Zij moeten zien dat het ook anders kan. Ik ben blij dat ik zo meteen namens de stad een krans leg met twee Schiedamse kinderen, Iza en Victoria, om dat te onderstrepen. Fijn dat oud én jong aanwezig is.

Dank u dat wij dat vandaag laten zien.

foto's: Jan van der Ploeg